Lusérn iz a khlumma lånt vo pèrge atz 1333 mètre obar ’z mer, ’z vinntze in sudosten vo tria un iz gestånt da uantzege insel boma no redet da zimbarzung, an altz bavarische gereda guat gekhennt von 90% von laüt.
Lusérn steat auz nå inar groazan hoachebene boda innvånk Folgrait lavrou un Vesan Djoch (1402 a.m) boda durch ’z Assatal riftma sin afte Hoachebene von Simm Kamoüdar. Pitt mearare fanetschan ünsar earde ziagetze sin in untar Astetal pitt tiave sluavan un krötz pitt spüng tiaf 600 metre. Soine natural mèrk soin gemicht von tiaf snitz vodar Tuvar in osten un von Rio Torto aft åndar.
Di Hoachebene betartze auz vor 20 km quadrate ma haüt lai achte vo disan zbisne in 1200 un in 1500 mètre, iz toal von Lusérn di åndarn zbölve soin augetoalt zbisnen mearare kamoündar boda håm rècht zo schaffa aft dise pèrng, dar sèll boda hatt mearar earde iz dar kamou vo Leve boda hatt untar di gåntzan Vesandarn, dena nå khinta Kalnètsch boda hatt Monteruff, un Lavrou boda schaft atz Milegruam un Lagetto.
Zuar sud ’z lånt grentzt pitt Pedemonte un Casotto o, poade züntrest in pèrge. Ünsar hoachebene hatt nèt groaze pèrng ma hügln un zimmen boda nèt gian übar di zboatausankh mètre. Lusérn hatt lai zboa kontrade: Lusérn sèlbart bodase ziaget nå in an khlumman pon obar in Tal vo S. Antone un di Tetsch in a tèllele eppaz ledrenar (1288
Mètre).
’Z lånt sik auz azpe a strassendorf, a lånt auz nå in an unatzegen haupbege. Sffon hügl obar ’z lånt aftnen åndarz pönle soinda khent augemacht di Hüttn vorz vich.
Gånt übar ’z ekk von Kåmp in a tèllele obar in naschentn vodar Tuvar soinda di haüsar von summarlånt gehoazt Bisele, di Untarhaüsar, di Obarhasaür un di Haüsar von Galen (übarnåm von laüt bodada håm drinngelebet). Di beng boda håm gepuntet da khlumma hoachebene pinn andarn lentar soin gest malamentar un letz gehaltet. Dar bichtegarste bege iz gest dar sèll boda iz gånt nidar übar di krötz zuar Brancafora. Disar però iz lai gest schiar a staige gespèrrt pan bintar. Zuar vesan un vo sèmm zuar Slege anvetze izta hèrta gest a djüstar bege boda iz gånt von Ekk au zuar Milegruam.
Dar bege zuar Lavrou, haüt dar bichtegarste, iz khent gemacht lai in di djar 1882 – 1885 anvetze di eastn djar von vorgånnate djarhundart izta khent gemacht dar bege von Laaz boda, vo Monterùff vüart zuar Kalnètsch.
Ume in lånt her soinda khent gemacht ettlane arbatn. Ma mage seng di fading von laüt zo gebinna aniaglaz tökkle earde. Daz sèll boda mearar auvallt soinz di arbatn pitt khnott genütz zo maura au fanetschan zo maga koltevarn saitn boz iz gest schaüla stikhl o. Boz iz gest pöne o soinda khennt augemacht ettlane maurn disan stroach zo toala au bazta zuar iz gestånt aniaglanar famildja, di pön soin khent daz mearste ghaltet bis odar etz.
Lusérn iz sichar a lånt vo pèrge pitt soin 1333 mètre obar ’z mer. Darzuar in di bintarmånat ziageta starch dar obarbint gevrort, boda nèt vennate groaze beldar odar pèrng plast gerade afte haüsar, vo guat izta ke ’z lånt iz gelekk gåntz in di sunn. Ma mage khön ke ’z reng genumma un ditza macht aubaksan guatz höbe, di beldar anvetze soin daz mearaste gemischt, puachan, lèrch, tånnen un vaüchtn.
Argenump vo C. prezzi La vita di allora: risorse e economia nella comunità germanofona di Luserna.